Vì sao vẫn tồn tại nhiều khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai?

Đất đai là nguồn tài nguyên đặc biệt, gắn liền với đời sống và phát triển kinh tế – xã hội của người dân. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng và quản lý, tranh chấp đất đai là vấn đề thường xuyên xảy ra và ngày càng có xu hướng phức tạp, kéo dài. Mặc dù hệ thống pháp luật Việt Nam đã có nhiều điều chỉnh, hoàn thiện theo hướng bảo vệ quyền lợi người dân và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, song thực tế cho thấy việc giải quyết tranh chấp đất đai vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn, vướng mắc.

Chính vì vậy, Luật sư Mai Văn Xuân sẽ phân tích những khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai nhằm đưa ra những góc nhìn về những bất cập còn tồn tại trong hệ thống pháp luật, cơ chế thực thi và ý thức pháp lý của người dân.

1. Khái quát về tranh chấp đất đai và quá trình giải quyết

Tranh chấp đất đai là một dạng tranh chấp dân sự phổ biến, phát sinh khi có mâu thuẫn, bất đồng giữa các cá nhân, hộ gia đình, tổ chức hoặc giữa người dân với Nhà nước về quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất hoặc các quyền lợi liên quan. Những tranh chấp này có thể xuất phát từ việc chuyển nhượng, thừa kế, cho tặng đất không rõ ràng; sự chồng lấn ranh giới; hoặc những sai sót, thiếu minh bạch trong công tác quản lý và cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Theo quy định của pháp luật Việt Nam, hiện có ba phương thức chính để giải quyết tranh chấp đất đai, bao gồm:

• Hòa giải tại cơ sở  – bước đầu tiên và bắt buộc trong phần lớn các vụ việc.
• Đề nghị UBND giải quyết – thông qua UBND cấp có thẩm quyền hoặc cơ quan chuyên ngành.
• Giải quyết bằng con đường tư pháp – thông qua hệ thống Tòa án nhân dân.

Tuy nhiên, trên thực tế, việc áp dụng các phương thức này không hề đơn giản. Nhiều vụ việc kéo dài nhiều năm, thậm chí hàng chục năm, mà vẫn chưa được giải quyết dứt điểm. Nguyên nhân là do tồn tại rất nhiều khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai, từ hệ thống pháp luật, cơ chế thực thi đến năng lực và nhận thức của các bên liên quan.

Một số khó khăn thường gặp trong giải quyết tranh chấp đất đai có thể kể đến như: quy định pháp luật còn chồng chéo, thiếu thống nhất; tài liệu, hồ sơ đất đai không đầy đủ hoặc có dấu hiệu bị làm giả; sự thiếu hợp tác của các bên; và đặc biệt là trình độ chuyên môn, năng lực giải quyết tranh chấp của cán bộ cơ sở còn nhiều hạn chế.

Chính vì vậy, để hiểu rõ hơn bản chất của các tranh chấp đất đai hiện nay, việc phân tích cụ thể những khó khăn thường gặp trong giải quyết tranh chấp đất đai là rất cần thiết. Từ đó, có thể xác định được những yếu tố then chốt cần khắc phục để nâng cao hiệu quả giải quyết và bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dân.

2. Những khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai

Mặc dù các quy định pháp luật về đất đai đã có nhiều cải tiến và hệ thống giải quyết tranh chấp đã được thiết lập rõ ràng, song trên thực tế, việc xử lý các vụ việc liên quan đến đất đai vẫn còn gặp rất nhiều trở ngại. Dưới đây là những khó khăn thường gặp trong giải quyết tranh chấp đất đai, phản ánh rõ thực trạng và nguyên nhân dẫn đến tình trạng kéo dài, phức tạp của nhiều vụ việc hiện nay.

2.1. Khó khăn về pháp lý

Một trong những khó khăn thường gặp trong giải quyết tranh chấp đất đai xuất phát từ chính hệ thống pháp luật. Các quy định liên quan đến đất đai hiện nay tuy đã được cập nhật qua nhiều lần sửa đổi, nhưng vẫn còn tình trạng chồng chéo, thiếu nhất quán giữa Luật Đất đai, Bộ luật Dân sự, Luật Tố tụng hành chính,… Điều này khiến các cơ quan chức năng và người dân lúng túng trong việc xác định căn cứ pháp lý áp dụng cho từng trường hợp tranh chấp cụ thể.

2.2. Khó khăn từ công tác quản lý và hồ sơ đất đai

Việc thiếu đồng bộ trong quản lý đất đai, đặc biệt là ở cấp địa phương, dẫn đến tình trạng hồ sơ địa chính không đầy đủ, sai lệch hoặc bị làm giả. Nhiều mảnh đất chưa có giấy chứng nhận quyền sử dụng hoặc có nhiều giấy tờ mâu thuẫn với nhau khiến việc xác minh nguồn gốc và quyền sở hữu trở nên khó khăn. Đây là một trong những khó khăn thường gặp trong giải quyết tranh chấp đất đai, làm kéo dài thời gian xử lý và dễ phát sinh kiện tụng kéo dài.

2.3. Hạn chế về năng lực cán bộ và bộ máy thực thi

Tại nhiều địa phương, đặc biệt là cấp xã – nơi diễn ra bước hòa giải cơ sở, cán bộ tham gia giải quyết tranh chấp chưa được đào tạo bài bản về pháp luật đất đai và kỹ năng xử lý tình huống. Ngoài ra, một số vụ việc có dấu hiệu bao che, thiếu khách quan, hoặc đùn đẩy trách nhiệm giữa các cấp chính quyền cũng là nguyên nhân gây ra khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai.

2.4. Khó khăn từ phía người dân

Nhiều người dân chưa nắm rõ quy định pháp luật, không biết cách thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình khi xảy ra tranh chấp. Một số trường hợp, vì thiếu thông tin hoặc bị xúi giục, đã lựa chọn cách khiếu kiện vượt cấp, kéo dài, thậm chí dẫn đến các hành vi gây rối trật tự công cộng. Việc thiếu hợp tác từ các bên trong tranh chấp cũng là rào cản lớn khiến quá trình giải quyết trở nên phức tạp và bế tắc.

2.5. Tình trạng tiêu cực và lợi ích nhóm

Một số vụ việc bị kéo dài do sự can thiệp không minh bạch từ phía các nhóm lợi ích, hoặc sự tiếp tay của cán bộ có chức vụ nhằm trục lợi cá nhân. Điều này không chỉ gây thiệt hại trực tiếp cho người dân mà còn làm suy giảm niềm tin vào hệ thống pháp luật, trở thành một trong những khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai khó khắc phục nhất hiện nay.

3. Hệ quả của việc không giải quyết triệt để tranh chấp đất đai

3.1. Khiếu kiện kéo dài, gây mất ổn định xã hội

Tranh chấp đất đai không được giải quyết dứt điểm sẽ dẫn đến khiếu nại, tố cáo kéo dài, vượt cấp và tập trung đông người, đặc biệt ở các thành phố lớn hoặc những địa phương có dự án thu hồi đất. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến an ninh trật tự mà còn gây áp lực lớn cho cơ quan quản lý.

3.2. Cản trở quá trình phát triển kinh tế – xã hội

Nhiều dự án đầu tư công và tư nhân bị đình trệ do không thể giải phóng mặt bằng, khiến nguồn lực phát triển bị lãng phí. Việc không xử lý được khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai cũng làm chậm tiến độ quy hoạch, phát triển đô thị, ảnh hưởng đến môi trường đầu tư và uy tín của địa phương.

3.3. Gia tăng mâu thuẫn, chia rẽ trong cộng đồng và gia đình

Tranh chấp đất đai thường xảy ra giữa những người thân trong gia đình hoặc giữa các hộ dân cùng khu vực. Khi các khó khăn thường gặp trong giải quyết tranh chấp đất đai không được khắc phục, mâu thuẫn có thể bị đẩy lên cao, dẫn đến mất đoàn kết, thậm chí xảy ra hành vi vi phạm pháp luật, ảnh hưởng nghiêm trọng đến tình cảm gia đình, làng xóm.

Tranh chấp đất đai là một vấn đề nhạy cảm và phức tạp, đòi hỏi sự giải quyết công bằng, minh bạch và kịp thời để đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan cũng như giữ vững ổn định xã hội. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy vẫn còn tồn tại nhiều khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai, từ sự bất cập trong hệ thống pháp luật, năng lực cán bộ thực thi, đến nhận thức của người dân và những tác động từ các yếu tố tiêu cực bên ngoài.

Bạn đọc cùng quan tâm và chia sẻ những vẫn đề nóng liên quan đến tranh chấp đất đai:

• [MẪU] Giấy ủy quyền trong tranh chấp đất đai
• Đơn phản tố tranh chấp đất đai: Công cụ bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của bị đơn
• Luật đất đai tranh chấp lối đi chung: Hiểu đúng để giải quyết hiệu quả

Việc nhận diện rõ những khó khăn trong giải quyết tranh chấp đất đai không chỉ giúp làm rõ nguyên nhân dẫn đến tình trạng khiếu kiện kéo dài, mà còn là cơ sở quan trọng để xây dựng các giải pháp hiệu quả và lâu dài. Trong thời gian tới, cần có sự nỗ lực đồng bộ từ phía Nhà nước, chính quyền địa phương và người dân nhằm khắc phục những tồn tại, hướng đến một cơ chế giải quyết tranh chấp công bằng, minh bạch và ổn định hơn, góp phần phát triển bền vững lĩnh vực đất đai tại Việt Nam.