Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai theo pháp luật Việt Nam

Tranh chấp đất đai là một trong những vấn đề pháp lý phổ biến và phức tạp, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của các bên liên quan. Để giải quyết tranh chấp một cách hiệu quả, đúng trình tự pháp luật, việc xác định thẩm quyền của cơ quan giải quyết đóng vai trò quan trọng. Dựa trên tính chất, đặc điểm của tranh chấp, tranh chấp đất đai có thể được giải quyết tại Ủy ban nhân dân, Tòa án nhân dân hoặc cơ quan hành chính có thẩm quyền. Vậy thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai hiện nay bao gồm những cơ quan nào? Nhiệm vụ và quyền hạn của mỗi cơ quan ra sao? Hãy cùng META Law tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

1. Giải quyết tranh chấp đất đai là gì?

Tranh chấp đất đai được hiểu là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai (Khoản 47 Điều 3 Luật Đất đai 2024).

Trong quan hệ pháp luật về đất đai, việc giải quyết tranh chấp đất đai là một trong những biện pháp quan trọng nhằm đảm bảo quản lý nhà nước hiệu quả đối với đất đai. Bản chất của quá trình này là xử lý những mâu thuẫn, xung đột phát sinh giữa các cá nhân, tổ chức, từ đó giúp khôi phục quyền lợi hợp pháp bị xâm phạm, đồng thời xác định trách nhiệm pháp lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật về đất đai.

Như vậy, giải quyết tranh chấp đất đai là hoạt động của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền nhằm giải quyết các bất đồng, mâu thuẫn giữa các bên để tìm ra các giải pháp đúng đắn trên cơ sở pháp luật nhằm xác định rõ quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong quan hệ đất đai.

2. Nguyên tắc giải quyết tranh chấp đất đai

Việc giải quyết tranh chấp đất đai cần tuân thủ theo 05 nguyên tắc cơ bản sau:

• Thứ nhất, nguyên tắc đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu.
• Thứ hai, nguyên tắc đảm bảo pháp chế xã hội chủ nghĩa.
• Thứ ba, giải quyết tranh chấp đất đai ở Việt Nam cần nắm vững quan điểm lấy dân làm gốc, đảm bảo lợi ích của người sử dụng đất.
• Thứ tư, giải quyết tranh chấp đất đai phải nhằm mục đích ổn định tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, phát triển sản xuất, mở mang ngành nghề, tạo điều kiện cho lao động có việc làm, phù hợp với đặc điểm và quy hoạch của từng địa phương.
• Thứ năm, khuyến khích thương lượng, tự hòa giải trong nội bộ nhân dân.

3. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai

3.1. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của UBND xã

Nhà nước khuyến khích các bên tranh chấp đất đai tự hòa giải, hòa giải ở cơ sở theo quy định của pháp luật về hòa giải ở cơ sở hoặc cơ chế hòa giải khác theo quy định của pháp luật.

Trước khi cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai quy định tại Điều 236 của Luật đất đai 2024, các bên tranh chấp phải thực hiện hòa giải tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp. Việc hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp được thực hiện như sau:

• Sau khi nhận được đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm thành lập Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai để thực hiện hòa giải tranh chấp đất đai;
• Thành phần Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai bao gồm: Chủ tịch hoặc Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã là Chủ tịch Hội đồng, đại diện Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã, công chức làm công tác địa chính, người sinh sống lâu năm biết rõ về nguồn gốc và quá trình sử dụng đối với thửa đất tranh chấp (nếu có). Tùy từng trường hợp cụ thể, có thể mời đại diện tổ chức, cá nhân khác tham gia Hội đồng hòa giải tranh chấp đất đai;
• Việc hòa giải tranh chấp đất đai tại Ủy ban nhân dân cấp xã được thực hiện trong thời hạn không quá 30 ngày kể từ ngày nhận được đơn yêu cầu hòa giải tranh chấp đất đai;
• Việc hòa giải phải được lập thành biên bản có chữ ký của các bên tham gia hòa giải và có xác nhận hòa giải thành hoặc hòa giải không thành của Ủy ban nhân dân cấp xã. Biên bản hòa giải được gửi đến các bên tranh chấp, lưu tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có đất tranh chấp;
• Trường hợp hòa giải không thành mà một hoặc các bên tranh chấp không ký vào biên bản thì Chủ tịch Hội đồng, các thành viên tham gia hòa giải phải ký vào biên bản, đóng dấu của Ủy ban nhân dân cấp xã và gửi cho các bên tranh chấp. Ủy ban nhân dân cấp xã hướng dẫn các bên tranh chấp gửi đơn đến cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp tiếp theo.

Đối với địa bàn không thành lập đơn vị hành chính cấp xã trực thuộc Ủy ban nhân dân cấp huyện thì không thực hiện quy định nêu trên. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai được thực hiện theo quy định tại Điều 236 của Luật đất đai 2024.

3.2. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của Chủ tịch UBND các cấp

Đối với các tranh chấp quy định tại Khoản 2 Điều 236 Luật đất đai 2024, trường hợp các bên tranh chấp lựa chọn giải quyết tranh chấp tại Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền thì việc giải quyết tranh chấp đất đai được thực hiện như sau:

3.2.1. Trường hợp tranh chấp giữa hộ gia đình, cá nhân, cộng đồng dân cư với nhau thì Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện giải quyết. Sau thời hạn 30 ngày kể từ ngày nhận được quyết định giải quyết của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện mà các bên tranh chấp không khởi kiện hoặc khiếu nại theo quy định tại điểm này thì quyết định giải quyết tranh chấp của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện có hiệu lực thi hành.

Trường hợp không đồng ý với quyết định giải quyết thì trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày nhận được quyết định giải quyết của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện, các bên tranh chấp có quyền khởi kiện tại Tòa án theo quy định của pháp luật về tố tụng hành chính hoặc khiếu nại đến Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh. Quyết định giải quyết của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có hiệu lực thi hành.

3.2.2. Trường hợp tranh chấp mà một bên tranh chấp là tổ chức, tổ chức tôn giáo, tổ chức tôn giáo trực thuộc, người gốc Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài thì Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh giải quyết. Sau thời hạn 30 ngày kể từ ngày nhận được quyết định giải quyết của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh mà các bên tranh chấp không khởi kiện hoặc khiếu nại theo quy định tại điểm này thì quyết định giải quyết của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có hiệu lực thi hành.

Trường hợp không đồng ý với quyết định giải quyết thì trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày nhận được quyết định giải quyết của Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, các bên tranh chấp có quyền khởi kiện tại Tòa án theo quy định của pháp luật về tố tụng hành chính hoặc khiếu nại đến Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường. Quyết định giải quyết của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường có hiệu lực thi hành.

Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện, Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường khi giải quyết tranh chấp đất đai theo quy định trên phải ra quyết định giải quyết tranh chấp. Quyết định giải quyết tranh chấp có hiệu lực thi hành phải được các bên nghiêm chỉnh chấp hành. Sau thời hạn 30 ngày kể từ ngày quyết định giải quyết tranh chấp có hiệu lực thi hành mà các bên hoặc một trong các bên không chấp hành sẽ bị cưỡng chế thi hành.

Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp huyện nơi có đất tranh chấp ban hành quyết định cưỡng chế thực hiện quyết định giải quyết tranh chấp đất đai và tổ chức thực hiện quyết định cưỡng chế.

Những bài viết liên quan đến vấn đề tranh chấp đất đai được nhiều bạn đọc quan tâm:

• Thủ tục hòa giải tranh chấp đất đai theo quy định pháp luật
• Quy trình giải quyết tranh chấp đất đai theo pháp luật hiện hành

3.3. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của Tòa án nhân dân

Khoản 1 Điều 236 Luật đất đai 2024 quy định: Đối với tranh chấp đất đai mà các bên tranh chấp hoặc một trong các bên tranh chấp có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở, Giấy chứng nhận quyền sở hữu công trình xây dựng, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất hoặc có một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 137 của Luật này và tranh chấp về tài sản gắn liền với đất thì do Tòa án giải quyết.

Đối với trường hợp tranh chấp đất đai mà các bên tranh chấp không có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở, Giấy chứng nhận quyền sở hữu công trình xây dựng, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất, Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất hoặc không có một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 137 của Luật này thì các bên tranh chấp được lựa chọn một trong hai hình thức giải quyết tranh chấp đất đai theo quy định sau đây:

• Nộp đơn yêu cầu giải quyết tranh chấp tại Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền theo quy định;
• Khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự.

Ngoài ra, tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại liên quan đến đất đai do Tòa án giải quyết theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự hoặc do Trọng tài thương mại Việt Nam giải quyết theo quy định của pháp luật về trọng tài thương mại.

Trên đây là những nội dung cơ bản giới thiệu thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai theo pháp luật hiện nay. Việc xác định rõ phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của các cơ quan có thẩm quyền trong quá trình giải quyết tranh chấp đất đai sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn trong việc lựa chọn hình thức giải quyết tranh chấp sao cho phù hợp. Nếu còn thắc mắc bất kỳ vấn đề gì liên quan đến thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai hay cần sự tư vấn chuyên sâu về các vấn đề liên quan đến đất đai, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi qua Hotline 0869.898.809 hoặc gửi email tới tuvanmeta@gmail.com. META Law Firm với đội ngũ luật sư giỏi chuyên môn, giàu kinh nghiệm thực tế trong lĩnh vực đất đai, giám đốc điều hành là Luật sư Mai Văn Xuân cam kết sẽ hỗ trợ bạn giải quyết vấn đề một cách tận tâm và hiệu quả.