Quy định pháp luật về năng lực hành vi tố tụng dân sự

Năng lực hành vi tố tụng dân sự là yếu tố pháp lý cốt lõi, phản ánh khả năng của cá nhân, tổ chức trong việc tự mình thực hiện quyền và nghĩa vụ tố tụng tại Tòa án. Khác với năng lực pháp luật tố tụng, năng lực hành vi tố tụng chỉ phát sinh khi chủ thể đáp ứng đủ điều kiện về độ tuổi và năng lực nhận thức. Việc xác định đúng năng lực này góp phần bảo đảm tính hợp pháp, công bằng và hiệu quả trong quá trình giải quyết tranh chấp dân sự.

1. Khái niệm về năng lực chủ thể tố tụng dân sự

Năng lực chủ thể tố tụng dân sự là khả năng pháp lý của cá nhân, cơ quan, tổ chức được pháp luật công nhận để tham gia vào quá trình tố tụng dân sự với tư cách là một bên trong vụ việc dân sự. Năng lực chủ thể trong tố tụng dân sự được cấu thành bởi hai yếu tố là: Năng lực pháp luật và Năng lực hành vi tố tụng dân sự. Để các chủ thể có thể tham gia tố tụng một cách hợp pháp và độc lập trong quá trình giải quyết vụ việc tại Tòa án thì điều kiện tiên quyết là các đương sự tham gia phải có đầy đủ năng lực chủ thể tố tụng dân sự.

2. Quy định pháp luật về năng lực pháp luật tố tụng dân sự

Trước khi tìm hiểu về năng lực hành vi tố tụng dân sự, chúng ta cần hiểu năng lực pháp luật tố tụng dân sự. Theo Khoản 1, Điều 69 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 quy định: “Năng lực pháp luật tố tụng dân sự là khả năng có các quyền, nghĩa vụ trong tố tụng dân sự do pháp luật quy định. Mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân có năng lực pháp luật tố tụng dân sự như nhau trong việc yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.”

Năng lực pháp luật là điều kiện cần của một chủ thể mà pháp luật quy định để chủ thể (gồm cá nhân, tổ chức) có quyền, nghĩa vụ pháp lý khi tham gia vào giải quyết vụ án dân sự. Vì vậy, chúng ta có thể xác định rằng, năng lực pháp luật tố tụng dân sự của đương sự là khả năng pháp luật quy định cho đương sự có quyền và nghĩa vụ tố tụng dân sự.

Năng lực pháp luật tố tụng dân sự của cá nhân thường xuất hiện khi cá nhân sinh ra và mất đi khi chết, năng lực pháp luật dân sự của tổ chức xuất hiện khi tổ chức được thành lập và mất đi khi chấm dứt hoạt động. Để bảo đảm việc giải quyết đúng đắn các vụ án dân sự, pháp luật quy định mọi cá nhân, tổ chức có năng lực pháp luật tố tụng dân sự như nhau, có quyền và nghĩa vụ ngang nhau trong việc yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình (Điều 57  Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015). Như vậy, năng lực pháp luật là điều kiện đầu tiên để một chủ thể tham gia vào quá trình tố tụng dân sự. Một chủ thể chỉ có quyền tham gia tố tụng khi được pháp luật thừa nhận cho năng lực pháp luật, nhằm bảo đảm cho đương sự có điều kiện tốt nhất, thuận lợi nhất để tham gia tố tụng nhằm bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp về nội dung của mình.

3. Quy định pháp luật về năng lực hành vi tố tụng dân sự

Khoản 2, Điều 68, BLTTDS năm 2015 quy định: “Năng lực hành vi tố tụng dân sự là khả năng tự mình thực hiện quyền, nghĩa vụ tố tụng dân sự hoặc ủy quyền cho người đại diện tham gia tố tụng dân sự.” Nếu năng lực pháp luật tố tụng dân sự là điều kiện cần thì năng lực hành vi tố tụng dân sự là điều kiện để một chủ thể tự mình tham gia vào quan hệ pháp luật tố tụng dân sự.

Khác với năng lực pháp luật, năng lực hành vi tố tụng dân sự của đương sự là yếu tố biến động nhất của năng lực chủ thể. Thông thường một chủ thể chỉ được xác định là có năng lực hành vi tố tụng dân sự nếu chủ thể đó có năng lực hành vi dân sự. Đây là một phạm trù phức tạp bởi tính liên quan đến yếu tố chủ quan như khả năng nhận thức, khả năng hành động, ý chí và lý trí. Ta có thể hiểu năng lực hành vi tố tụng dân sự được hiểu là khả năng bằng hành vi của cá nhân khi thực hiện các quyền và nghĩa vụ tố tụng dân sự.

Năng lực hành vi không bình đẳng và được xác định ở các mức độ khác nhau bởi năng lực hành vi tố tụng dân sự được xác định dựa trên cơ sở khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi đó và trên cơ sở tính chất, yêu cầu của việc tham gia quan hệ pháp luật tố tụng dân sự. Khi muốn Tòa án bảo vệ quyền lợi của mình thì đương sự phải có khả năng nhân thức và điều chỉnh hành vi, tham gia quan hệ của pháp luật nội dung và có sự hiểu biết nhất định về quyền và lợi ích của mình được quy định như thế nào.

Bạn đọc cùng quan tâm những bài viết liên quan đến vấn đề tố tụng dân sự:

• Hướng dẫn thực hiện Ủy quyền tham gia tố tụng dân sự
• Những quy định về yêu cầu phản tố trong tố tụng dân sự
• Trưng Cầu Giám Định Trong Tố Tụng Dân Sự – Quy Tắc Quan Trọng

Trong Tố tụng dân sự, năng lực hành vi của đương sự được xác định rõ theo Điều 69 Bộ luật tố tụng dân sự 2015 như sau:

– Đương sự là người từ đủ mười tám tuổi trở lên có đầy đủ năng lực hành vi tố tụng dân sự, trừ người mất năng lực hành vi dân sự hoặc pháp luật có quy định khác. Đối với người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi thì năng lực hành vi tố tụng dân sự của họ được xác định theo quyết định của Tòa án.

– Đương sự là người chưa đủ sáu tuổi hoặc người mất năng lực hành vi dân sự thì không có năng lực hành vi tố tụng dân sự. Việc thực hiện quyền, nghĩa vụ tố tụng dân sự của đương sự, việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho những người này tại Tòa án do người đại diện hợp pháp của họ thực hiện.

– Đương sự là người từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười lăm tuổi thì việc thực hiện quyền, nghĩa vụ tố tụng dân sự của đương sự, việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho những người này tại Tòa án do người đại diện hợp pháp của họ thực hiện.

– Đương sự là người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi đã tham gia lao động theo HĐLĐ hoặc giao dịch dân sự bằng tài sản riêng của mình được tự mình tham gia tố tụng về những việc có liên quan đến quan hệ lao động hoặc quan hệ dân sự đó. Trong trường hợp này, Tòa án có quyền triệu tập người đại diện hợp pháp của họ tham gia tố tụng. Đối với những việc khác, việc thực hiện quyền, nghĩa vụ tố tụng dân sự của đương sự tại Tòa án do người đại diện hợp pháp của họ thực hiện.

– Đương sự là cơ quan, tổ chức do người đại diện hợp pháp tham gia tố tụng. Năng lực hành vi của họ được xác định dựa trên năng lực hành vi của người đại diện tham gia tố tụng.

Như vậy, năng lực pháp luật tố tụng dân sự là tiền đề của năng lực hành vi tố tụng dân sự, cả hai cùng tạo thành năng lực chủ thể pháp luật tố tụng dân sự. Năng lực hành vi dân sự là yếu tố then chốt đảm bảo cá nhân có thể tự mình tham gia và chịu trách nhiệm trong các quan hệ pháp lý. Việc quy định rõ ràng và phù hợp về năng lực hành vi không chỉ bảo vệ quyền lợi của mỗi người mà còn góp phần xây dựng một xã hội công bằng, ổn định và thượng tôn pháp luật.