Những lưu ý trong quy trình Định giá tài sản trong tố tụng dân sự

Định giá tài sản trong tố tụng dân sự là một trong những hoạt động tố tụng mang tính quyết định đến kết quả phân chia tài sản, bồi thường hoặc xử lý nghĩa vụ giữa các bên. Tuy nhiên, không ít người tham gia tố tụng vẫn còn mơ hồ về quy trình, quyền lợi và trách nhiệm khi tiến hành định giá. Bài viết dưới đây, Luật sư Mai Văn Xuân sẽ giúp bạn nắm rõ toàn bộ các bước trong quá trình định giá tài sản, thành phần tham gia và các điểm cần lưu ý để bảo vệ tốt nhất quyền lợi của mình trước Tòa.

1. Quy định của pháp luật về định giá tài sản

Theo quy định tại Điều 4 Luật giá 2023 thì “Định giá là quá trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc tổ chức, cá nhân kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thực hiện xác định giá của hàng hóa, dịch vụ” (khoản 11);

Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 cụ thế hóa nguyên tắc cơ bản trong tố tụng dân sự về quyền quyết định và tự định đoạt của đương sự đã khắc phục một số hạn chế về hoạt động định giá tài sản bằng việc bổ sung thêm việc các đương sự có quyền cung cấp, thống nhất thỏa thuận giá trị tài sản tranh chấp hoặc lựa chọn tổ chức thẩm định giá để định giá tài sản làm căn cứ cho việc giải quyết vụ án.

Từ các quy định tại điểm d khoản 2 Điều 97 và Điều 104 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, có thể định nghĩa định giá tài sản, thẩm định giá tài sản trong hoạt động tố tụng là việc xác định giá trị tài sản tranh chấp làm căn cứ cho việc giải quyết vụ án. Hoạt động định giá tài sản được Tòa án quyết định và Tòa án tiến hành thành lập Hội đồng định giá. Hoạt động thẩm định giá tài sản do các bên đương sự quyết định và lựa chọn tổ chức thẩm định giá đủ điều kiện theo trình tự và thủ tục do Bộ luật Tố tụng dân sự quy định.

2. Nguyên tắc định giá tài sản trong tố tụng dân sự

Căn cứ theo Điều 2 Thông tư liên tịch 02/2014/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BTP-BTC có quy định việc định giá tài sản trong tố tụng dân sự được thực hiện theo các nguyên tắc sau:

– Các bên đương sự tự thỏa thuận về việc xác định giá tài sản, lựa chọn tổ chức thẩm định giá tài sản để xác định giá trị tài sản. Nhà nước tôn trọng sự thỏa thuận của các bên đương sự về việc xác định giá tài sản, lựa chọn tổ chức thẩm định giá tài sản theo quy định của pháp luật, trừ trường hợp các bên thỏa thuận với nhau hoặc với tổ chức thẩm định giá theo mức giá thấp nhằm trốn tránh nghĩa vụ với Nhà nước.

– Việc định giá tài sản được thực hiện dựa trên các tiêu chuẩn kỹ thuật, thực trạng của tài sản; phù hợp với giá thị trường nơi có tài sản tại thời điểm định giá.

– Bảo đảm trung thực, khách quan, công khai, đúng quy định của pháp luật.

– Giá tài sản được tính bằng đồng Việt Nam.

– Trường hợp tài sản định giá không còn thì việc xác định giá căn cứ vào tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ vụ việc hoặc tham khảo giá của tài sản cùng loại hoặc tài sản có cùng tính năng, tiêu chuẩn kỹ thuật để xác định. Tài sản cùng loại, tài sản có cùng tính năng, tiêu chuẩn kỹ thuật được xác định theo quy định của pháp luật.

3. Nội dung định giá tài sản trong tố tụng dân sự

Định giá tài sản là bước quan trọng nhằm xác định giá trị thực tế của tài sản tranh chấp, làm căn cứ để Tòa án xem xét, phán xử. Quy trình định giá được pháp luật quy định chặt chẽ nhằm đảm bảo tính minh bạch, khách quan và quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan trong tố tụng dân sự.

3.1. Khi nào tòa án sẽ ra quyết định định giá tài sản?

Căn cứ theo khoản 3 Điều 104 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định về việc định giá tài sản, thẩm định giá tài sản, theo đó tòa án ra quyết định định giá tài sản và thành lập Hội đồng định giá khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:

– Theo yêu cầu của một hoặc các bên đương sự;

– Các đương sự không thỏa thuận lựa chọn tổ chức thẩm định giá tài sản hoặc đưa ra giá tài sản khác nhau hoặc không thỏa thuận được giá tài sản;

– Các bên thỏa thuận với nhau hoặc với tổ chức thẩm định giá tài sản theo mức giá thấp so với giá thị trường nơi có tài sản định giá tại thời điểm định giá nhằm trốn tránh nghĩa vụ với Nhà nước hoặc người thứ ba hoặc có căn cứ cho thấy tổ chức thẩm định giá tài sản đã vi phạm pháp luật khi thẩm định giá.

Như vậy, theo quy định nêu trên, khi có yêu cầu của một bên đương sự thì tòa án cũng có thể ra quyết định định giá tài sản và thành lập Hội đồng định giá.

3.2. Trình tự, thủ tục thành lập Hội đồng định giá

Theo khoản 4 Điều 104 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định về trình tự, thủ tục thành lập Hội đồng định giá, định giá tài sản cụ thể như sau:

(1) Hội đồng định giá do Tòa án thành lập gồm Chủ tịch Hội đồng định giá là đại diện cơ quan tài chính và thành viên là đại diện các cơ quan chuyên môn có liên quan. Người đã tiến hành tố tụng trong vụ án đó, người quy định tại Điều 52 của Bộ luật này không được tham gia Hội đồng định giá.

– Hội đồng định giá chỉ tiến hành định giá khi có mặt đầy đủ các thành viên của Hội đồng. Trong trường hợp cần thiết, đại diện Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có tài sản định giá được mời chứng kiến việc định giá. Các đương sự được thông báo trước về thời gian, địa điểm tiến hành định giá, có quyền tham dự và phát biểu ý kiến về việc định giá. Quyền quyết định về giá đối với tài sản định giá thuộc Hội đồng định giá;

(2) Cơ quan tài chính và các cơ quan chuyên môn có liên quan có trách nhiệm cử người tham gia Hội đồng định giá và tạo điều kiện để họ làm nhiệm vụ. Người được cử làm thành viên Hội đồng định giá có trách nhiệm tham gia đầy đủ vào việc định giá. Trường hợp cơ quan tài chính, các cơ quan chuyên môn không cử người tham gia Hội đồng định giá thì Tòa án yêu cầu cơ quan quản lý có thẩm quyền trực tiếp chỉ đạo cơ quan tài chính, cơ quan chuyên môn thực hiện yêu cầu của Tòa án. Người được cử tham gia Hội đồng định giá không tham gia mà không có lý do chính đáng thì Tòa án yêu cầu lãnh đạo cơ quan đã cử người tham gia Hội đồng định giá xem xét trách nhiệm, cử người khác thay thế và thông báo cho Tòa án biết để tiếp tục tiến hành định giá;

(3) Việc định giá phải được lập biên bản, trong đó ghi rõ ý kiến của từng thành viên, đương sự nếu họ tham dự. Quyết định của Hội đồng định giá phải được quá nửa tổng số thành viên biểu quyết tán thành. Các thành viên Hội đồng định giá, đương sự, người chứng kiến ký tên hoặc điểm chỉ vào biên bản.

3.3. Trách nhiệm chịu chi phí định giá tài sản

Căn cứ theo Điều 165 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định về nghĩa vụ chịu chi phí định giá tài sản, thẩm định giá cụ thể như sau:

“Điều 165. Nghĩa vụ chịu chi phí định giá tài sản, thẩm định giá

Trường hợp các bên đương sự không có thỏa thuận khác hoặc pháp luật không có quy định khác thì nghĩa vụ chịu chi phí định giá tài sản, thẩm định giá được xác định như sau:

1. Đương sự phải chịu chi phí định giá tài sản nếu yêu cầu của họ không được Tòa án chấp nhận.

2. Trường hợp yêu cầu Tòa án chia tài sản chung thì mỗi người được chia tài sản phải chịu phần chi phí định giá tài sản tương ứng với tỷ lệ giá trị phần tài sản mà họ được chia.

3. Trường hợp Tòa án ra quyết định định giá tài sản quy định tại điểm c khoản 3 Điều 104 của Bộ luật này thì nghĩa vụ chịu chi phí định giá tài sản được xác định như sau:

a) Đương sự phải chịu chi phí định giá tài sản quy định tại khoản 1 Điều này nếu kết quả định giá chứng minh quyết định định giá tài sản của Tòa án là có căn cứ;

b) Tòa án trả chi phí định giá tài sản nếu kết quả định giá tài sản chứng minh quyết định định giá tài sản của Tòa án là không có căn cứ.

4. Trường hợp đình chỉ giải quyết vụ án quy định tại điểm c khoản 1 Điều 217, điểm b khoản 1 Điều 299 của Bộ luật này và Hội đồng định giá đã tiến hành định giá thì nguyên đơn phải chịu chi phí định giá tài sản.

Trường hợp đình chỉ giải quyết việc xét xử phúc thẩm quy định tại điểm b khoản 1 Điều 289, khoản 3 Điều 296 của Bộ luật này và Hội đồng định giá đã tiến hành định giá thì người kháng cáo theo thủ tục phúc thẩm phải chịu chi phí định giá tài sản.

5. Các trường hợp đình chỉ giải quyết vụ án khác theo quy định của Bộ luật này và Hội đồng định giá đã tiến hành định giá thì người yêu cầu định giá tài sản phải chịu chi phí định giá tài sản.

6. Nghĩa vụ chịu chi phí thẩm định giá tài sản của đương sự được thực hiện như nghĩa vụ chịu chi phí định giá tài sản quy định tại các khoản 1, 2, 4 và 5 Điều này.”

Như vậy, nếu các bên đương sự có sự thỏa thuận thì việc chịu chi phí định giá sẽ được thực hiện theo sự thỏa thuận của các bên. Nếu các đương sự không có thỏa thuận thì nghĩa vụ chịu chi phí định giá tài sản sẽ được thực hiện theo như quy định nêu trên (trừ trường hợp pháp luật có quy định khác).

4. Trình Tự Thủ Tục Định Giá Tài Sản Trong Tố Tụng Dân Sự

Việc định giá tài sản trong tố tụng dân sự không chỉ là một bước thủ tục kỹ thuật đơn thuần mà còn là cơ sở quan trọng để Tòa án giải quyết các tranh chấp liên quan đến tài sản, đặc biệt là trong các vụ án về chia tài sản sau ly hôn, chia thừa kế, tranh chấp quyền sử dụng đất, hay nghĩa vụ thanh toán tài chính. Quy trình này được pháp luật quy định rõ ràng nhằm đảm bảo tính khách quan, minh bạch và công bằng cho các bên đương sự. Dưới đây là trình tự thủ tục định giá tài sản theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành.

4.1. Thông báo về thời gian và địa điểm định giá

Sau khi ra quyết định định giá tài sản, Tòa án có trách nhiệm thông báo cho các bên đương sự về thời gian, địa điểm, tài sản được định giá và các thông tin liên quan khác. Thông báo này được thực hiện bằng văn bản và gửi đến các bên có quyền và nghĩa vụ liên quan theo đúng thời gian luật định, đảm bảo đương sự có đủ thời gian chuẩn bị và chủ động tham gia vào quá trình định giá.

Việc thông báo kịp thời không chỉ giúp các bên nắm rõ tiến trình giải quyết vụ án mà còn đảm bảo quyền tham dự và giám sát của các đương sự đối với hoạt động định giá tài sản – một nội dung có ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của họ.

4.2. Thành phần Hội đồng định giá và điều kiện tiến hành

Theo quy định, Hội đồng định giá được thành lập bởi Tòa án và phải có đầy đủ các thành viên thì mới được phép tiến hành định giá. Thông thường, Hội đồng này bao gồm:

• Đại diện cơ quan tài chính hoặc cơ quan chuyên môn có thẩm quyền về định giá (thuộc UBND cùng cấp hoặc cấp trên)
• Cán bộ tư pháp của địa phương
• Đại diện Tòa án (có thể là Thẩm phán hoặc Thư ký được phân công)
• Trong trường hợp cần thiết, đại diện Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có tài sản định giá sẽ được mời tham gia với vai trò người chứng kiến, đảm bảo việc định giá diễn ra tại địa phương đúng quy trình, khách quan và minh bạch.

Lưu ý quan trọng: Nếu thiếu một trong các thành viên bắt buộc, Hội đồng không được phép tiến hành định giá. Việc này nhằm đảm bảo rằng toàn bộ quá trình định giá có sự phối hợp đầy đủ giữa các cơ quan, tránh xảy ra sai sót, thiên lệch hoặc vi phạm thủ tục.

4.3. Quyền tham dự và ý kiến của các đương sự

Trong suốt quá trình định giá, các đương sự có quyền trực tiếp tham dự, giám sát, theo dõi và phát biểu ý kiến liên quan đến giá trị của tài sản. Đây là quyền rất quan trọng, giúp các bên bảo vệ quan điểm và quyền lợi hợp pháp của mình, nhất là trong trường hợp các bên có đánh giá khác nhau về giá trị tài sản tranh chấp.

Tuy nhiên, dù đương sự có quyền phát biểu, thì quyền quyết định cuối cùng về mức giá tài sản thuộc về Hội đồng định giá. Hội đồng này có trách nhiệm xem xét toàn diện các ý kiến, tài liệu, chứng cứ có liên quan trước khi đưa ra kết luận cuối cùng.

4.4. Lập biên bản định giá tài sản

Ngay sau khi việc định giá hoàn tất, Hội đồng định giá phải lập biên bản ghi nhận đầy đủ quá trình thực hiện và kết quả định giá. Biên bản này có giá trị pháp lý rất quan trọng, là căn cứ để Tòa án xem xét, đánh giá và đưa ra quyết định giải quyết vụ án.

Nội dung bắt buộc trong biên bản bao gồm:

• Thời gian, địa điểm định giá
• Tài sản được định giá (mô tả cụ thể về loại tài sản, tình trạng, đặc điểm…)
• Thành phần tham dự
• Ý kiến của từng thành viên trong Hội đồng định giá
• Ý kiến của đương sự (nếu họ có mặt và phát biểu)
• Kết luận về giá trị tài sản (theo biểu quyết)
• Chữ ký của toàn bộ thành viên Hội đồng định giá, đương sự tham gia và người chứng kiến (nếu có)

Trường hợp không đồng thuận hoàn toàn giữa các thành viên Hội đồng, kết quả định giá được quyết định theo đa số, tức là phải có trên một nửa tổng số thành viên tán thành. Điều này thể hiện tính dân chủ, đồng thời giảm thiểu khả năng thao túng hoặc ảnh hưởng từ một cá nhân trong Hội đồng định giá.

Biên bản định giá là chứng cứ quan trọng trong hồ sơ vụ án. Vì vậy, mọi người tham gia đều phải ký tên hoặc điểm chỉ, xác nhận sự đồng thuận và trung thực của nội dung biên bản.

Bạn đọc cùng quan tâm đến những bài viết quan trong liên quan đến tố tụng dân sự:

• Quy trình và mức chi phí giám định trong tố tụng dân sự
• Tranh chấp hợp đồng dân sự: Những vấn đề pháp lý cốt lõi
• Xác định tư cách tham gia tố tụng dân sự của các chủ thể

Kết luận

Định giá tài sản trong tố tụng dân sự là công đoạn quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả giải quyết vụ án. Việc tuân thủ đúng quy trình, đảm bảo khách quan, minh bạch sẽ giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự và tạo cơ sở cho tòa án ra phán quyết công bằng.