Cách xác định hàng thừa kế theo pháp luật

Trong đời sống dân sự, việc chuyển giao tài sản sau khi một người qua đời luôn là vấn đề nhạy cảm và phức tạp. Nếu không có di chúc hoặc di chúc không hợp lệ, pháp luật sẽ đóng vai trò phân chia di sản dựa trên các quy định hiện hành. Chính vì vậy, “thừa kế theo pháp luật” trở thành khái niệm quan trọng mà bất kỳ cá nhân, gia đình hay người làm nghề luật nào cũng cần hiểu rõ để tránh tranh chấp. Bài viết dưới đây sẽ giải thích rõ thừa kế theo pháp luật, nguyên tắc áp dụng và các trường hợp phát sinh theo hướng dễ hiểu nhưng vẫn đảm bảo tính chuyên sâu.

Khái niệm thừa kế theo pháp luật

Thừa kế theo pháp luật là việc phân chia di sản của người chết cho những người thuộc hàng thừa kế theo quy định của Bộ luật Dân sự, trong trường hợp không có di chúc hoặc di chúc không đáp ứng điều kiện pháp lý. Đây là cơ chế pháp lý nhằm đảm bảo sự ổn định xã hội và quyền lợi của các thành viên trong gia đình, đặc biệt khi việc để lại di chúc không được thực hiện.

Ở góc độ pháp lý, thừa kế theo pháp luật được xem như “phương án dự phòng” khi ý chí của người để lại di sản không được thể hiện rõ ràng. Điều này giúp bảo vệ quyền lợi của những người thân thích gần gũi, đồng thời ngăn chặn việc tài sản bị thất lạc hoặc tranh chấp kéo dài do thiếu cơ sở xác định người được hưởng. Nhìn chung, đây là hình thức thừa kế phổ biến nhất ở Việt Nam vì phần lớn người dân không lập di chúc trước khi qua đời.

Về bản chất, thừa kế theo pháp luật thể hiện nguyên tắc ưu tiên quan hệ huyết thống và nghĩa vụ nuôi dưỡng. Càng gần gũi với người chết về mặt gia đình thì quyền hưởng di sản càng cao. Điều này được cụ thể hóa bằng hệ thống các “hàng thừa kế”, đảm bảo việc phân chia hợp lý và minh bạch. Nhờ vậy, cơ chế này trở thành công cụ quan trọng giúp hạn chế tranh chấp tài sản trong các quan hệ dân sự.

Khi nào áp dụng thừa kế theo pháp luật?

Việc phân chia tài sản theo pháp luật không phải lúc nào cũng tự động áp dụng. Pháp luật chỉ can thiệp khi xuất hiện những điều kiện cụ thể, thường liên quan đến việc di chúc không tồn tại hoặc không còn giá trị. Hiểu đúng các trường hợp này giúp gia đình có hướng xử lý phù hợp khi phát sinh sự kiện thừa kế.

Không có di chúc hoặc di chúc bị vô hiệu

Trường hợp phổ biến nhất là người chết không để lại bất cứ di chúc nào. Tại Việt Nam, nhiều người qua đời đột ngột hoặc không có thói quen lập di chúc, vì vậy toàn bộ quá trình thừa kế sẽ được giải quyết bằng các quy định pháp luật. Khi đó, tài sản được phân chia theo thứ tự hàng thừa kế đã được xác định trong Bộ luật Dân sự.

Ngoài ra, di chúc có thể bị tuyên vô hiệu khi không đảm bảo điều kiện về năng lực lập di chúc, hình thức hoặc nội dung. Ví dụ: người lập di chúc không minh mẫn, di chúc viết tay không có chữ ký, hoặc nội dung vi phạm điều cấm. Những trường hợp này khiến di chúc không còn giá trị pháp lý và cơ chế thừa kế theo pháp luật tự động thay thế.

Một tình huống khác thường gặp là di chúc chỉ định một phần tài sản, phần còn lại không có người được chỉ định. Khi đó, phần không có người hưởng sẽ được chia theo quy định pháp luật. Đây là giải pháp dung hòa, giúp việc phân chia tài sản trở nên rõ ràng và thuận lợi hơn trong thực tế.

Người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc từ chối nhận di sản

Pháp luật cũng áp dụng thừa kế theo pháp luật khi người được chỉ định trong di chúc đã chết trước thời điểm mở thừa kế. Điều này khiến phần di sản liên quan không còn người nhận theo ý chí của người lập di chúc, từ đó phải chuyển sang phần pháp luật điều chỉnh.

Tương tự, có trường hợp người thừa kế từ chối nhận di sản vì lý do cá nhân hoặc để tránh trách nhiệm tài chính liên quan đến nghĩa vụ của người chết. Khi đó, phần di sản họ được hưởng theo di chúc sẽ được chia theo pháp luật, nhằm đảm bảo không phần tài sản nào bị “bỏ trống” hoặc mắc kẹt trong quá trình xử lý.

Thực tế còn ghi nhận những tranh chấp phức tạp khiến toàn bộ di chúc bị xem xét lại. Nếu tòa án xác định rằng việc phân chia theo di chúc không thể thực hiện, cơ chế thừa kế theo pháp luật sẽ trở thành giải pháp duy nhất để đảm bảo tính khách quan và đúng pháp lý.

Bạn đọc tham khảo thêm

Luật thừa kế không di chúc đầy đủ, giải đáp chi tiết

Nếu người mất không để lại di chúc thì tài sản được chia như thế nào?

2. Cách xác định hàng thừa kế theo pháp luật 

Căn cứ theo Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015 thì những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

– Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

– Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

– Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.

* Lưu ý: 

– Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.

– Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước đó đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

3. Khi nào chia thừa kế theo pháp luật? 

*Các trường hợp cụ thể cần chia thừa kế theo pháp luật quy định tại Điều 650 BLDS 2015, gồm: 

– Không có di chúc;

– Di chúc không hợp pháp;

– Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế;

– Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.

*Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản sau đây:

– Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;

– Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật;

– Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.

Bạn đọc tham khảo thêm

Luật thừa kế khi vợ hoặc chồng mất đầy đủ, chi tiết

Như thế nào là một di chúc hợp pháp?

LUẬT THỪA KẾ ĐẤT ĐAI KHÔNG DI CHÚC MỚI NHẤT HIỆN NAY

Trên đây là những nội dung cơ bản về cách xác định các hàng thừa kế theo pháp luật . Nếu còn thắc mắc bất kỳ vấn đề gì, đừng ngần ngại liên hệ với chúng tôi qua thông tin sau đây:

Liên hệ Công ty Luật TNHH META LAW:

• Địa chỉ: Tầng 5, 137 Hoàng Quốc Việt, Phường Nghĩa Đô, Cầu Giấy, Hà Nội.
• Hotline: 0869.898.809
• Website: https://metaasia.vn
• Email: tuvanmeta@gmail.com