Tranh chấp hợp đồng là gì? Pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng

Hợp đồng là nền tảng pháp lý không thể thiếu trong các quan hệ dân sự và thương mại, giúp các bên xác lập và thực hiện cam kết một cách rõ ràng. Tuy nhiên, thực tế cho thấy không ít trường hợp hợp đồng bị vi phạm, dẫn đến xung đột lợi ích và phát sinh tranh chấp. Vậy tranh chấp hợp đồng là gì? Đâu là nguyên nhân xảy ra tranh chấp và cơ chế giải quyết tranh chấp để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.

1. Tranh chấp hợp đồng là gì?

1.1. Khái niệm tranh chấp hợp đồng

Tranh chấp hợp đồng là gì? Tranh chấp hợp đồng là tình huống xảy ra khi các bên tham gia ký kết hợp đồng nảy sinh mâu thuẫn hoặc bất đồng quan điểm liên quan đến việc thực hiện nghĩa vụ, hiểu và áp dụng các điều khoản, hoặc việc cung ứng hàng hóa, dịch vụ theo thỏa thuận. Những tranh chấp này có thể bắt nguồn từ sự hiểu không thống nhất về nội dung hợp đồng, hành vi vi phạm cam kết, hoặc xung đột lợi ích giữa các bên.

Trong thực tế, khi tranh chấp xảy ra, các bên thường tìm cách giải quyết thông qua thương lượng trực tiếp hoặc lựa chọn các phương thức như hòa giải, trọng tài thương mại, hoặc khởi kiện tại tòa án có thẩm quyền. Mục đích là đạt được một giải pháp khách quan, công bằng, góp phần bảo đảm sự thực thi đúng đắn các điều khoản đã thỏa thuận.

Tranh chấp hợp đồng là hiện tượng phổ biến trong môi trường giao dịch thương mại, nơi tính minh bạch và khả năng thực thi của hợp đồng là yếu tố cốt lõi tạo nên sự ổn định và bền vững trong quan hệ hợp tác giữa các bên.

1.2. Nguyên nhân tranh chấp hợp đồng

Khi đã hiểu tranh chấp hợp đồng là gì, chúng ta cần hiểu thêm về nguyên nhân phát sinh tranh chấp hợp đồng. Việc phát sinh tranh chấp hợp đồng thường bắt nguồn từ:

• Vi phạm nghĩa vụ thanh toán: Chậm thanh toán hoặc không thanh toán theo đúng thời hạn, phương thức đã thỏa thuận.
• Sự chậm trễ trong việc giao hàng hoặc không giao hàng đúng cam kết.
• Giao hàng không đáp ứng chất lượng, không đúng số lượng hoặc thời hạn đã thỏa thuận: Sản phẩm không đúng chất lượng, số lượng, chủng loại hoặc giao sai thời điểm.
• Cung cấp dịch vụ không đáp ứng chất lượng hoặc thời gian theo thỏa: Dịch vụ không đáp ứng tiêu chuẩn, không hoàn thành đúng thời gian đã thỏa thuận.
• Một bên không tuân thủ nghĩa vụ theo hợp đồng: Một bên không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ đã cam kết.
• Yêu cầu bồi thường thiệt hại hoặc chi phí do vi phạm hợp đồng: Yêu cầu bồi thường thiệt hại phát sinh từ hành vi vi phạm hợp đồng, gây tổn thất về tài chính hoặc uy tín cho bên còn lại.
• Không có khả năng thực hiện hợp đồng hoặc không thực hiện hợp đồng: Do mất năng lực tài chính, phá sản hoặc các lý do khách quan/chủ quan khác.
• Hành vi gian lận hoặc không trung thực: Cố tình cung cấp thông tin sai lệch, che giấu sự thật ảnh hưởng đến quyền lợi của bên còn lại.
• Vi phạm nghĩa vụ bảo hành, bảo trì sản phẩm hoặc dịch vụ: Không thực hiện đúng cam kết về bảo hành sản phẩm hoặc bảo trì dịch vụ theo thỏa thuận.
• Vi phạm nghĩa vụ liên quan đến tài sản đảm bảo cho việc thực hiện hợp đồng: Không thực hiện nghĩa vụ về tài sản thế chấp, cầm cố bảo đảm cho việc thực hiện hợp đồng.
• Hợp đồng bị tuyên bố vô hiệu do trái với quy định của pháp luật.

2. Đặc điểm của tranh chấp hợp đồng

Tranh chấp hợp đồng là gì đã được giải thích. Vậy tranh chấp hợp đồng phải hội đủ các yếu tố sau:

• Có quan hệ hợp đồng tồn tại giữa các bên;
• Có sự vi phạm nghĩa vụ (hoặc cho rằng là vi phạm nghĩa vụ) của một bên trong quan hệ đó;
• Có sự bất đồng ý kiến của các bên về sự vi phạm hoặc xử lý hậu quả phát sinh từ sự vi phạm;

Tranh chấp hợp đồng thường hình thành từ sự vi phạm hợp đồng nhưng không phải sự vi phạm nào cũng dẫn đến tranh chấp hợp đồng. Đặc điểm của tranh chấp hợp đồng gồm:

• Tranh chấp hợp đồng phát sinh từ quan hệ hợp đồng, thuộc quyền tự quyết của các bên có liên quan.
• Tranh chấp hợp đồng luôn gắn với lợi ích của các bên tranh chấp: Bao gồm yếu tố vật chất hoặc tinh thần gắn với quyền lợi của các bên có liên quan.
• Nguyên tắc giải quyết dựa trên sự tôn trọng quyền bình đẳng, tự nguyện và thỏa thuận giữa các bên.

3. Phân loại tranh chấp hợp đồng

Tranh chấp hợp đồng nói chung được phân loại phổ biến là hai loại sau:

• Tranh chấp do vi phạm quyền và nghĩa vụ:

– Phát sinh khi một bên trong hợp đồng không thực hiện, hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ các nghĩa vụ đã thỏa thuận.

– Loại tranh chấp này có thể xảy ra với cả bên cung cấp hàng hóa/dịch vụ lẫn bên nhận hàng hóa/sử dụng dịch vụ.

• Tranh chấp liên quan đến tính pháp lý của hợp đồng: Bao gồm các tranh chấp về hiệu lực pháp lý của hợp đồng như: vi phạm nguyên tắc ký kết, hình thức hợp đồng không hợp lệ, điều khoản trái luật, người ký không có thẩm quyền, hay hình thức của hợp đồng.

Trong lĩnh vực tranh chấp hợp đồng thương mại, có một số hình thức phổ biến, dựa trên các khía cạnh khác nhau của hợp đồng. Tranh chấp hợp đồng thương mại có vô vàn lý do to nhỏ khác nhau. Nhưng có thể chia ra 4 loại chính sau:

– Tranh chấp theo phạm vi lãnh thổ: Bao gồm:

• Hợp đồng nội thương: giao dịch diễn ra trong phạm vi lãnh thổ quốc gia.
• Hợp đồng ngoại thương: liên quan đến yếu tố nước ngoài, có thể phát sinh vấn đề về luật áp dụng, thẩm quyền giải quyết…

– Tranh chấp theo nội dung vi phạm: Xảy ra khi một bên không tuân thủ nội dung cam kết trong hợp đồng, như: vi phạm điều khoản thanh toán, chất lượng, số lượng, thời gian giao hàng, hoặc điều kiện cung cấp dịch vụ.
– Tranh chấp theo phạm vi giao dịch: Phát sinh trong từng loại hình hợp đồng cụ thể như:

• Hợp đồng mua bán hàng hóa
• Hợp đồng đại lý
• Hợp đồng cung ứng dịch vụ
• Hợp đồng ủy thác mua bán hàng hóa

– Tranh chấp theo tính pháp lý: Liên quan đến việc hợp đồng có bị vô hiệu hay không, căn cứ vào vi phạm pháp luật trong nội dung, hình thức, hoặc điều kiện giao kết hợp đồng.

Việc phân loại tranh chấp hợp đồng giúp xác định rõ nguyên nhân, bản chất và phạm vi tranh chấp, từ đó lựa chọn phương án tiếp cận và giải quyết phù hợp. Mỗi loại tranh chấp đòi hỏi phương thức xử lý khác nhau nhằm đảm bảo tính công bằng, hiệu quả và tuân thủ pháp luật.

4. Phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng

Tranh chấp hợp đồng là gì đã được tìm hiểu rõ. Vậy cần phân tích các giải pháp nhằm giải quyết hợp đồng. Hiện nay, các phương thức được sử dụng để giải quyết tranh chấp hợp đồng nói chung thường bao gồm: thương lượng, hòa giải, trọng tài thương mại hoặc khởi kiện tại tòa án – tùy thuộc vào tính chất của tranh chấp, sự thỏa thuận của các bên và quy định của pháp luật.

4.1. Giải quyết tranh chấp hợp đồng bằng biện pháp thương lượng

Thương lượng là phương thức giải quyết tranh chấp trong đó các bên tranh chấp thảo luận, thương lượng và giải quyết mọi bất đồng phát sinh để giải quyết tranh chấp mà không cần sự hỗ trợ hay phán quyết của một bên thứ ba nào khác. Giải quyết như sau:

• Phương thức giải quyết tranh chấp bằng thương lượng được thực hiện thông qua cơ chế nội bộ (tự giải quyết), trong đó các bên tranh chấp gặp nhau để thảo luận và giải quyết mọi bất đồng mà không cần sự tồn tại của bên thứ ba để hỗ trợ hoặc phán quyết.
• Quá trình thương lượng giữa các bên cũng không bị ràng buộc bởi các nguyên tắc pháp lý hay khuôn sáo của luật giải quyết tranh chấp.
• Kết quả thương lượng hoàn toàn phụ thuộc vào sự tự nguyện giữa các bên tranh chấp và các bên tranh chấp không bảo đảm việc thực thi các thỏa thuận của mình trong quá trình thương lượng nếu không có cơ chế pháp lý.

Đây là phương thức giải quyết tốt nhất khi xảy ra tranh chấp, các bên tự thương lượng để giải quyết mâu thuẫn với nhau. Phương thức này có ưu điểm nhanh chóng, tiết kiệm chi phí, bảo mật, tuy nhiên không yêu cầu cam kết pháp lý và không có cơ chế cưỡng chế thi hành nếu một bên không tuân thủ nên cũng không tránh khỏi những rủi ro nếu có bên cố ý không thực hiện theo nghĩa vụ sau khi đã thỏa thuận thương lượng.

4.2. Giải quyết tranh chấp hợp đồng bằng biện pháp hòa giải

Phương thức hòa giải là phương thức giải quyết tranh chấp có sự hiện hữu của bên thứ ba với tư cách là trung gian hòa giải để hỗ trợ, thuyết phục các bên tranh chấp tìm kiếm một giải pháp giải quyết tranh chấp đã phát sinh. Cách thức giải quyết như sau:

• Giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa thông qua hòa giải cần có sự có mặt của bên thứ ba (được bên tranh chấp lựa chọn) làm trung gian hỗ trợ các bên tìm ra giải pháp tốt nhất để giải quyết tranh chấp đến cùng;
• Các quy định thông thường và bắt buộc của pháp luật về thủ tục hòa giải không chịu sự chi phối của các quy định theo khuôn mẫu của các bên tranh chấp;
• Kết quả của bất kỳ trọng tài nào sẽ được thi hành hoàn toàn theo ý chí của các bên tranh chấp và không có cơ chế pháp lý nào đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ của một bên trong quá trình hòa giải.

Ưu điểm của phương thức giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa này là giữ mối quan hệ, giảm căng thẳng, có sự hỗ trợ trung gian. Tuy nhiên nhược điểm là không bắt buộc các bên trong hợp đồng thi hành nếu không có thỏa thuận cụ thể.

4.3. Giải quyết tranh chấp hợp đồng bằng tòa án

Giải quyết tranh chấp hợp đồng là gì còn được thực hiện tại tòa án là phương thức mang tính chính thống và được thực hiện bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Tòa án xử lý tranh chấp theo trình tự tố tụng nghiêm ngặt, bao gồm các giai đoạn xét xử sơ thẩm, phúc thẩm và có thể xem xét lại theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.

Phán quyết của tòa án có giá trị pháp lý cao và được đảm bảo thi hành thông qua hệ thống cơ quan thi hành án. Đây là phương thức đảm bảo tính cưỡng chế và bảo vệ quyền lợi pháp lý của các bên, đặc biệt trong những trường hợp tranh chấp phức tạp, có yếu tố pháp lý rõ ràng. Tuy nhiên, việc giải quyết tranh chấp bằng tòa án thường kéo dài, chi phí cao và ít giữ được tính bảo mật.

• Ưu điểm: Quyết định có giá trị pháp lý cao, đảm bảo thi hành.
• Nhược điểm: Tốn thời gian, chi phí cao, ít bảo mật.

Tìm hiểu thêm về dịch vụ tại META LAW: Luật sư giải quyết tranh chấp hợp đồng tại Hà Nội

4.4. Giải quyết tranh chấp hợp đồng bằng Trọng tài thương mại

Trọng tài thương mại là phương thức giải quyết tranh chấp thông qua trọng tài viên hoặc hội đồng trọng tài – những người có năng lực chuyên môn độc lập, được các bên lựa chọn để phân xử tranh chấp. Phán quyết của trọng tài có giá trị ràng buộc và mang tính chung thẩm, tương tự như bản án của tòa án.

Khác với tòa án, trọng tài thương mại hoạt động dựa trên sự thỏa thuận giữa các bên. Phương thức này cho phép các bên chủ động lựa chọn quy trình, ngôn ngữ, luật áp dụng và trọng tài viên. Ngoài ra, trọng tài đảm bảo tính bảo mật cao, giúp bảo vệ bí mật kinh doanh cũng như danh tiếng của các bên. Tuy nhiên, trọng tài chỉ có thẩm quyền nếu giữa các bên có thỏa thuận trọng tài rõ ràng và hợp lệ.

• Ưu điểm: Nhanh chóng, linh hoạt, bảo mật thông tin.
• Nhược điểm: Không có thỏa thuận trọng tài thì không áp dụng được.

Bạn đọc cùng quan tâm:

• Tranh chấp hợp đồng dân sự: Những vấn đề pháp lý cốt lõi
• Giải quyết tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa
• Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là gì? Đặc điểm và các nguyên tắc bồi thường?

Tranh chấp hợp đồng là gì? Đây là tình huống phát sinh khi các bên trong hợp đồng không đồng thuận về việc thực hiện nghĩa vụ, giải thích điều khoản hoặc quyền lợi. Nguyên nhân có thể từ vi phạm nghĩa vụ, giao hàng không đúng cam kết, hoặc vấn đề về tính hợp pháp của hợp đồng. Việc hiểu rõ tranh chấp hợp đồng giúp các bên phòng ngừa rủi ro và giải quyết tranh chấp hiệu quả, bảo vệ quyền lợi hợp pháp và tăng cường sự tin cậy trong giao dịch.