1. Các dạng tranh chấp đất đai thường gặp:

Căn cứ theo quy định tại khoản 47 Điều 3 Luật Đất đai năm 2024 đã quy định thì “Tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai“. Theo cách định nghĩa trên, có thể phân loại tranh chấp đất đai thành ba dạng như sau:

Thứ nhất, tranh chấp đất đai về mục đích sử dụng đất: Có thể thấy, đây là dạng tranh chấp ít gặp nhất trên thực tế. Tranh chấp này thường dễ giải quyết hơn so với các dạng tranh chấp đất đai khác, bởi: Mục đích sử dụng đất đã được chỉ rõ trong quá trình phân bổ đất cho người sử dụng đất, Nhà nước đã quy định sẵn về mục đích sử dụng của từng loại đất. Do đó, nếu tranh chấp này xảy ra thì chủ yêu sẽ liên quan đến người sử dụng đất và Nhà nước.

Thứ hai, tranh chấp đất đai về quyền sử dụng đất. Khẳng định: Đây là tranh chấp phổ biến nhất, diễn ra thường xuyên nhất trên thực tế. Tranh chấp quyền sử dụng đât là tranh chấp giữa các bên về quyền sử dụng đất như tranh chấp về ranh giới, tranh chấp đòi lại đất, tranh chấp đất là di sản thừa kế,…

Thứ ba, tranh chấp đất đai liên quan đến quyền và nghĩa vụ phát sinh khi người sử dụng đất sử dụng, khai thác đất đai. Tranh chấp này thường tồn tại dước các dạng như tranh chấp về quyền và nghĩa vụ phát sinh do hợp đồng chuyển nhượng, tranh chấp liên quan đến bồi thường, tái định cư,…

Như vậy, có thể thấy, tranh chấp đất đai là một dạng tranh chấp rất phổ biến và phức tạp. Những tranh chấp liên quan đến đất đai thường trực tiếp xâm phạm trực tiếp đến quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất trên thực tế. Do đó, người sử dụng đất cần sử dụng đất thuộc sở hữu của mình một cách hợp lý, đúng quy định của pháp luật, trách những khiếu kiện, tranh chấp xảy ra. 

2. Có được phép xây dựng nhà ở trên đất đang có tranh chấp hay không:

Hiện nay, hệ thống pháp luật Việt Nam chưa có văn bản pháp luật nào đưa ra quy định rõ ràng về việc có được phép xây dựng trên đất đang tranh chấp. Trên thực tế, việc các cá nhân có nhu cầu xây dựng nhà ở trên đất thì chỉ cần đáp ứng mục đích sử dụng đất và tuân thủ đầy đủ các quy định, điều kiện để được phép tiến hành xây dựng theo Luật Xây dựng năm 2014, sửa đổi, bổ sung năm 2020 là có thể tiến hành xây dựng nhà ở, cụ thể: 

Căn cứ theo Điều 93 Luật Xây dựng năm 2014, sửa đổi, bổ sung năm 2020 đã quy định về điều kiện để cấp giấy phép xây dựng như sau:

Thứ nhất, quy định về điều kiện chung để được cấp giấy phép xây dựng đối với nhà ở riêng lẻ tại khu vực đô thị gồm các điều kiện là:

Một là, phải phù hợp với mục đích sử dụng đất theo quy định của pháp luật đất đai và quy chế quản lý kiến trúc được cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo quy định của pháp luật;

Hai là, cần phải bảo đảm an toàn cho công trình, các công trình lân cận và yêu cầu điều kiện về bảo vệ môi trường, phòng, chống cháy, nổ; đảm bảo an toàn hạ tầng, hành lang bảo vệ công trình thủy lợi, đê điều, giao thông, năng lượng, di tích lịch sử – văn hóa và di sản văn hóa; điều kiện về bảo đảm khoảng cách an toàn đến công trình dễ cháy, nổ, độc hai và công trình quan trọng liên quan trọng có liên quan đến quốc phòng, an ninh quốc gia;

Ba là, chủ đầu tư, cá nhân cần đáp ứng được điều kiện thiết kế nhà ở xây dựng riêng lẻ; và hồ sơ đề nghị cấp giấy phép xây dựng theo quy định của pháp luật xây dựng.

Thứ hai, trường hợp đối với nhà ở riêng lẻ tại đô thị thì chủ đầu tư, cá nhân xây dựng cần đáp ứng đầy đủ các điều kiện đã nêu trên phù hợp với quy hoạch chi tiết xây dựng. Ngoài ra, đối với nhà ở riêng lẻ thuộc vị trí địa lý, khu vực, tuyến phố trong đô thị đã ổn định nhưng chưa có quy hoạch sử dụng chi chiết thì cần phải đáp ứng điều kiện để phù hợp với quy chế quản lý kiến trúc hoặc thiết kế đô thị đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành theo đúng tinh thần của của pháp luật xây dựng.

Thứ ba, đối với trường hợp xây dựng là nhà ở riêng lẻ tại nông thôn thì khi xây dựng cần phải đáp ứng được điều kiện là phù hợp với quy hoạch chi tiết xây dựng điểm dân cư nông thôn.

Nếu trường hợp chủ đầu tư, cá nhân có nguyện vọng xây dựng nhà ở trên đất đang có tranh chấp đáp ứng đầy đủ các điều kiện cấp giấy phép xây dựng nêu trên thì sẽ được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy phép xây dựng và tiến hành thi công công trình trên thực tế. Do đó, có thể khẳng định: Đối với trường hợp đất đai có tranh chấp, nếu đáp ứng đầy đủ điều kiện về xây dựng, người sử dụng đất hoàn toàn có thể xây dựng được nhà ở trên diện tích đất nêu trên.

Tuy nhiên, nếu mảnh đất này đang xảy ra tranh chấp giữa người sử dụng đất và các cá nhân, tổ chức khác, người có quyền lợi nghĩa vụ liên quan có thể nộp đơn khởi kiện đến Tòa án và yêu cầu Tòa án áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời được quy định tại Điều 122 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, Ủy ban nhân dân sẽ có cơ sở pháp lý để ngăn cấm việc thực hiện xây dựng nhà ở trên mảnh đất nêu trên. Cụ thể như sau: Cơ quan có thẩm quyền cấm thay đổi hiện trạng tài sản đang tranh chấp được áp dụng nếu trong quá trình giải quyết các vụ án có liên quan căn cứ cho thấy người chủ sở hữu, người đang chiếm giữ, đang giữ tài sản đang cho tranh chấp có hành vi tháo gỡ, lắp ghép, xây dựng thêm hoặc có hành vi làm thay đổi hiện trạng ban đầu của tài sản đó.